Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Hrubieszowie

Dysleksja jest zjawiskiem coraz powszechniejszym, jednak analizując jej występowanie w mediach można odnieść nieodparte wrażenie, że atmosfera wokół tego zaburzenia przypomina raczej informacyjny nieład – kłócących się opozycyjnych względem siebie przekonań i poglądów. Błędne i niesprawdzone informacje w prasie czy Internecie wpływają na negatywny obraz społeczny osób z dysleksją. Obok publikacji ukazujących dysleksję jako realny problem pojawiają się takie, które kwestionują jego istnienie, opisując je w kategoriach oszustwa. Artykuły te podważają wiarygodność opinii wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, często poddają w wątpliwość uczciwość dzieci z dysleksją i ich opiekunów, a także powielają pogląd o wymyślonym zaburzeniu i pewnego rodzaju „modzie”. Przyczyniają się do powstawania nieprzychylnych przekonań na temat dysleksji.
Niepokojącym problemem jest brak w społecznej świadomości potrzeby podjęcia intensywnej pracy terapeutycznej nad przezwyciężaniem specyficznych trudności w nauce. Wielu uczniów dąży jedynie do uzyskania opinii stwierdzającej dysleksję – ze względu na przysługujące im przywileje. Jest to dopiero pierwszy krok na drodze do pokonania trudności. Opinii nie można postrzegać jako zwolnienia z obowiązków szkolnych. Wręcz przeciwnie nakłada ona na ucznia, jego rodziców i nauczycieli obowiązek pracy terapeutycznej. Nadużywanie przywileju może szkodzić dziecku, ponieważ powoduje dalsze pogłębianie się niepowodzeń szkolnych. Uczniowie ci mają zwykle zaniżoną samoocenę, która jest wynikiem ich długotrwałych, niekiedy wieloletnich niepowodzeń szkolnych. Daje to w efekcie dziecko słabe emocjonalnie z systematycznie zaniżającą się samooceną.
Nauczyciele mają coraz większe kłopoty z interpretowaniem przepisów prawnych regulujących kwestię specyficznych trudności w uczeniu się. Braki w wiedzy uniemożliwiają rozpoznanie problemu dysleksji wśród uczniów, a w konsekwencji opóźniają diagnozę. Niedostateczna znajomość metod wspierania i nauczania uczniów z dysleksją powoduje, że pedagodzy nie zawsze są w stanie kierować się zaleceniami dotyczącymi dostosowania wymagań do możliwości tych uczniów. Tym samym (nieświadowmie) przyczyniają się do utrzymywania, a nawet pogłębiania u nich niepowodzeń szkolnych.
Zaniepokojenie może budzić również niska świadomość problemu dysleksji wśród rodziców. Wielu z nich lekceważy objawy i konsekwencje tego zaburzenia u dziecka, nie angażując się w proces pomocy. A przecież bez współpracy rodziców praca specjalisty nie przyniesie oczekiwanych efektów. Poniżej prezentuję charakterystyczne błędy uczniów z dysleksją w czytaniu i pisaniu.
W czytaniu: W pisaniu
1. Pomijanie wyrazów lub ich dodawani, zniekształcenie wyrazów i odczytywanie innych, podobnych w skutek domyślania się całego wyrazu na podstawie przeczytanych pierwszych głosek.
2. Gubienie się w tekście, pomijanie linii, lub odczytywanie jej powtórne.
3. Niepewność czytania krótkich wyrazów takich jak od - do.
4. Trudność dzielenia dłuższych wyrazów na sylaby i syntetyzowanie sylab na wyrazy we właściwym porządku.
5. Pomijanie interpunkcji.
6. Przestawianie liter w wyrazie.
7. Niewłaściwe łączenia liter.
8. Trudność ze zrozumieniem sensu czytanego tekstu, przy nadmiernym skupieniu się na stronie technicznej czytania.
9. Trudności w rozumieniu treści zawierającej pojęcia dotyczące stosunków przestrzenno-czasowych oraz struktur gramatyczno-logicznych.
10. Trudności w orientacji na mapie i planach.
11. Zaburzona orientacja w stronach świata ( wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie).
12. Mylenie pojęć, które są przyswajane werbalnie.
13. Trudności w rozumieniu zadań z zakresu geometrii. 1. Słaby poziom pracy pisemnej w porównaniu z odpowiedziami ustnymi.
2. Niski poziom graficzny i estetyczny prac pisemnych.
3. Utrzymywanie się trudności z różnicowaniem liter: p-b, p-g, u-n, m-w.
4. Niewłaściwy dobór liter do głosek podobnych fonetycznie w wyniku ich niewłaściwego różnicowania: t-d, p-b, m-n.
5. Mylenie nazw liter głosek.
6. Niewłaściwe stosowanie małych i dużych liter.
7. Trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących.
8. Dodawanie, pomijanie, przestawianie liter, sylab, lub całych wyrazów.
9. nieprawidłowe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni.
10. Tracenie wątku podczas zapisywania opowiadania.
11. Brak, lub niewłaściwe używanie interpunkcji.
12. Błędy typowo ortograficzne.
13. Pomijanie drobnych elementów graficznych, w tym ogonków przy ą lub ę.
14. Pomyłki w zadaniach arytmetycznych.
15. Trudności w tworzeniu wykresów.
16. Zamiana kierunków w rysunkach geometrycznych.
17. Zakłócenia stosunków przestrzennych i proporcji elementów.
Uczniowie z dysleksją rozwojową posiadają często współistniejące zaburzenia funkcji percepcyjno - motorycznych (spostrzegania wzrokowego, słuchowego, motoryki, lateralizacji i orientacji przestrzennej):
1. Percepcja słuchowa:
a) Wypowiadanie się - Występują trudności w wypowiadaniu się. Zasób słów ubogi, niegramatyczne wypowiadanie się. Często występuje wada wymowy. Przekręcanie wymowy mało znanych wyrazów. Niekiedy kłopoty w wypowiedziach, wynikające z trudności w rozumowaniu, wnioskowaniu i uogólnianiu na materiale werbalnym.
b) Pisanie - Szczególnie nasilone trudności w pisaniu ze słuchu, wynikające z niemożności dokonywania prawidłowej analizy słuchowej dyktowanych wyrazów i zdań. Zniekształcenie pisowni, niekiedy trudne do odczytania. Duże trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność, w różnicowaniu pisowni: i-j, odróżnianiu samogłosek nosowych: ą-ę, om-on. Trudności w pisaniu wyrazów nieznanych. Mylenie kolejnych wyrazów w zapisie, wolne tempo pisania. W pisaniu ujawniają się występujące wady mowy, niekiedy już przezwyciężone. Ogromną trudnością jest przepisywanie tekstu, nie występuje tu dyktowanie sobie tekstu.
c) Czytanie - Trudności w zestawieniu dźwięku w całość - utrzymujące się długi czas literowanie, trudności z modulowaniem głosu. Brak znaków przestankowych w czytanym tekście. Liczne błędy w czytaniu, zmiany, opuszczenia głosek, mylenie wyrazów zbliżonych artykulacyjnie.
d) Rozumienie czytanej treści - Trudności w rozumieniu przeczytanej treści wynikają z niedokładnego rozumienia określeń słownych, mylenia znaczenia wyrazów o podobnym brzmieniu.
e) Trudności z innymi przedmiotami szkolnymi - Szczególnie duże problemy z nauką języków obcych. Trudności w uczeniu się pamięciowym (wiersze, ciągi słowne), gorsza pamięć słuchowa. Trudności w uczeniu tabliczki mnożenia, kłopoty ze zrozumieniem instrukcji, objaśnień nauczyciela, zapamiętywaniem. Trudności w przyswajaniu materiału gramatycznego. W matematyce zbyt szybkie oderwanie od konkretów utrudnia przyswajanie pojęć matematycznych.

2. Percepcja wzrokowa
a) Wypowiadanie się - Występują trudności w rozpoznawaniu przedmiotów na obrazkach i rozumienia przedstawionej treści. W związku z powyższym opis obrazka jest ubogi, a liczba zaobserwowanych szczegółów i elementów uboga
b) Rysowanie - Trudności w odwzorowywaniu prostych figur geometrycznych (koło, kwadrat, trójkąt, romb). Rysunki bywają ubogie w szczegóły. Niewłaściwe proporcje między elementami, trudności w rozplanowaniu.
c) Pisanie - Trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu. W początkach nauki trudności z zapamiętywaniem kształty liter, mylenie liter podobnych (a-o, a-ą, e-c, e-ę, ł-l-t, m-n, u-n, m-w), różniących się w położeniu w stosunku do osi pionowej (p-b, b-d), lub poziomej (w-m, n-u,b-p, d-g). Pomijanie drobnych elementów graficznych (kreseczki, ogonki - a,ę). Błędy typowo ortograficzne wynikające z gorszej pamięci wzrokowej.
d) Czytanie - W początkach nauki, trudności w kojarzeniu dźwięku z odpowiednim znakiem graficznym. Mylenie liter o podobnym wyglądzie (p-b, h-k). "Zgadywanie" napisów po cechach przypadkowych (przy zastosowaniu obrazków). Trudności w rozpoznawaniu liter oraz wzrokowym wyróżnieniu większej całości ( sylaby, wyrazy), czytanie nierytmiczne. Długi czas literowanie. Przy odczytywaniu mała dokładność, przekręcanie końcówek, zgadywanie, gubienie się w tekście, wolne tempo czytania, zwiększona męczliwość. W późniejszym okresie nauki, trudności z automatyzacją czytania, niewspółmierne wysiłki do efektów, włożony wysiłek w czytanie utrudnia rozumienie treści.
e) Rozumienie czytanej treści - Trudności wytwarzania jasnych wyobrażeń związanych z czytanym tekstem. Koncentracja na technicznej stronie czytania utrudnia rozumienie czytanej treści.
f) Trudności z innymi przedmiotami szkolnymi - Trudności w geografii ( znajomość mapy, słaba orientacja w stronach świata), pomyłki w zadaniach arytmetycznych (błędy, przepisywanie słupków), trudności w nauce obcych języków, geometrii (słabe rozumienie pojęć: góra-dół, wyżej-niżej).

3. Sprawność manualna
a) Rysowanie - Rysunki "brzydkie', "prymitywne", "kanciaste", gwałtowne lub zwolnione, zbyt duży lub zbyt mały nacisk ołówka na papier. Przeważają linie proste, brak lub mało linii falistych. Przy rysowaniu często występują synkinezje (współruchy, np. wysuwanie języka).
b) Pisanie - W wyniku obniżonej sprawności manualnej mała precyzja ruchów dłoni i palców, wolne tempo wykonywania czynności. Pismo od strony graficznej brzydkie, litery "drżące", za małe, nierówne, nie mieszczą się w liniaturze. Za duże lub za małe odstępy między literami. Pismo niekształtne, mało czytelne. Wskutek powolnego pisania, luki w zeszytach, nienadążanie za tempem klasy. Nierównomierny nacisk pióra, brak wiązania liter ze sobą, trudności zespoleniu pojedynczych ruchów w całość (zaburzenia melodii kinetycznej). Trudności w wykorzystaniu własnych notatek. Niestaranne zeszyty z licznymi przekreśleniami, poprawieniami, plamami. Szybkie męczenie się ręki podczas pisania, niski poziom graficzny prac, pismo niekiedy trudne do odczytania.
c) Trudności z innych przedmiotów szkolnych - Przy ogólnej niskiej sprawności ruchowej trudności w wykonywaniu wszelkich ćwiczeń na lekcjach wychowania fizycznego. Nieudolność w grach i zabawach sportowych. Trudności w majsterkowaniu, szyciu, lepieniu, kreśleniu, malowaniu. Trudności w wykonywaniu modeli, wykresów, konstrukcji.

4. Lateralizacja
a) Pisanie - W początkach nauki pisania, głównie w przypadkach lateralizacji skrzyżowanej (lewooczność-praworęczność, Prawooczność-Leworęczność) może występować pismo lustrzane. Odwracanie pojedynczych liter, cyfr, zmiana ich kolejności, opuszczanie końcówek, a nawet całych wyrazów. Trudności związane z techniką pisania, zniekształcenie graficznej strony pisania (zwłaszcza u dzieci lewo i oburęcznych).
b) Czytanie - Przekręcanie słów polegające na zmianie kolejności odczytywania liter, przestawiania kolejności sylab, opuszczania całego wiersza w czytanym tekście. Wolne tempo czytania, niekiedy w nieprawidłowym kierunku tj. od strony [prawej do lewej. Odwracanie liter i odczytywanie zamiast: b-o, g-p, u-n, m-w, Dynamiczne odwracanie krótkich wyrazów: wór-rów ( tzw. Inwersja dynamiczna)..
c) Rozumienie czytanej treści - Odwracanie porządku liter zmienia sens szczególnie krótkich wyrazów:, od-do, co utrudnia rozumienie czytanego i pisanego tekstu.
d) Trudności z innych przedmiotów - Zmiana kierunków w rysunkach geometrycznych, trudności w orientacji na mapie i planach. Trudności w rozróżnianiu stron ciała, uniemożliwiają prawidłowe wykonywanie ćwiczeń na lekcjach wychowania fizycznego. Zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej.

5. Orientacja przestrzenna
a) Wypowiadanie się - Trudności rozumienia przedstawionej sytuacji na obrazku, trudności w wypowiadaniu się na temat umiejscowienia przedmiotu, określenia wzajemnego położenia przedmiotów, trudności w przyswajaniu pojęć (i operowaniu) w zakresie stosunków przestrzennych: nad, obok, na ukos, prawo, lewo, od. Pojęcia i definicje mogą być niewłaściwie stosowane z braku ich właściwego rozumienia.
b) Rysowanie - Zakłócenia stosunków przestrzennych, w rysunkach zakłócenia proporcji elementów, trudności w rozplanowaniu, rysunki chaotyczne, źle rozmieszczone na kartce.
c) Pisanie - Mylenie znaków graficznych różniących się od siebie jedynie położeniem (u-n, b-p-d-g), źle wykonane wszelkie tabelki, zapisy w słupkach, Mylenie kierunku zapisu, niewłaściwe rozmieszczanie liter i zapisów, zły wybór linijek.
d) Czytanie - Przestawianie liter oraz całych cząstek wyrazowych wskutek mylenia kierunków. Opuszczanie liter lub sylab, zmiana ich kolejności. "Przeskakiwanie" linijek druku przy czytaniu.
e) Rozumienie czytanej treści - Trudności w rozumieniu treści zawierającej pojęcia dotyczące stosunków przestrzenno - czasowych oraz struktur gramatyczno - logicznych.
f) Trudności z innymi przedmiotami szkolnymi - Trudności w geografii (wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie - orientacja w stronach świata) w geometrii (mylenie pojęć, które są przyswajane werbalnie, trudności w rozumieniu i rozwiązywaniu zadań). Trudności w robotach ręcznych, brak umiejętności zaplanowania.
Problemem są też zbyt małe możliwości finansowe szkół. Brakuje środków na prowadzenie zajęć terapeutycznych. Zaspokojenie rzeczywistych potrzeb uczniów związanych z pomocą psychologiczno-pedagogiczną wydaje się utopijne.
Zlikwidowanie wymienionych problemów i barier wymaga wielu działań. Konieczne jest podnoszenie świadomości problematyki dysleksji rozwojowej i uaktualnianie wiedzy na ten temat. Wśród kroków, które powinny zostać podjęte, można wymienić: zagwarantowanie środków finansowych na długofalowy proces edukacji społeczeństwa, organizowanie kursów i szkoleń dla rodziców i nauczycieli, kształcenie uczniów w tym zakresie.
Opracowanie: Iga Barańska
Bibliografia:
1. M. Kowaluk-Romanek (2016), Dysleksja. Czy taki diabeł straszny, jak go malują?, LUBELSKI ROCZNIK PEDAGOGICZNY, T. XXXV, z. 3;
2. T. Wejner (2014), Charakterystyczne błędy popełniane przez uczniów dyslektycznych w nauce szkolnej, Polskie Towarzystwo Dysleksji
3. Bogdanowicz M., 2007, Świadomość dysleksji w Polsce – badania porównawcze. W: M. Kostka-Szymańska, G. Krasowicz-Kupis (red.), Dysleksja: problem znany czy nieznany? Lublin, Wydawnictwo UMCS, 13–36.
4. Bogdanowicz M., 2008, Model diagnozowania dysleksji rozwojowej. „Dysleksja. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji”, numer sygnalny, 7–12