Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Hrubieszowie

Uczeń słabowidzący w szkole                  

80 % informacji z otoczenia odbieramy dzięki analizatorom wzrokowym. To dzięki niemu możemy poruszać się w przestrzeni, unikać przeszkód, wykonywać codzienne czynności i oddawać się rozrywkom. Powszechną wiedzą jest również to, że wiele elementów relacji międzyludzkich odbywa się na poziomie przekazu niewerbalnego. Wzrokowo analizujemy gesty, mimikę, postawę ciała drugiej osoby.

Coraz częściej mówi się, że wady wzroku stanowią rodzaj choroby cywilizacyjnej. Najczęściej są to wady wzroku takie jak: zez, krótkowzroczność, dalekowzroczność i  astygmatyzm. Nie wszystkie problemy da się jednak rozwiązać odpowiednio dobranymi szkłami korekcyjnymi.

Wada wzroku jest coraz bardziej powszechna i najczęściej, mówiąc o osobie z wadą wzroku, pierwszym skojarzeniem są okulary. W związku z tym, często, zapewnienie  uczniowi z wadą wzroku (w okularach korekcyjnych) miejsca w pierwszej ławce w klasie, jest niewystarczającą pomocą, gdyż „wada wzroku”, to bardzo pojemne stwierdzenie. Można tu mówić o słabowzroczności w różnym stopniu, ograniczeniach i  ubytkach pola widzenia. W zależności od rodzaju wady (także przyczyny: genetycznej, wrodzonej, chorobowej czy na skutek urazu), różne są stopnie sprawności wzrokowej. 

Kim jest w takim razie uczeń słabowidzący? To taka osoba, która traci wzrok w wyniku różnych schorzeń. Może jej towarzyszyć brak ostrości widzenia, ślepota zmierzchowa, widzenie lunetowe, silny światłowstręt.

Funkcjonalna definicja osoby słabowidzącej podkreśla konkretne cechy: problemy z wykonaniem czynności wzrokowych mimo okularów korekcyjnych, konieczność korzystania z metod kompensujących deficyt wzroku i dostosowania środowiska fizycznego.

Upośledzenie tego narządu (w zależności od stopnia nasilenia) ma wpływ na rozwój poznawczy dziecka.

Uczeń może mieć kłopoty między innymi z :

- rozróżnianiem kształtów (nawet dużych przedmiotów),

- rozróżnianiem liter, cyfr, znaków graficznych, symboli,

-trudności z rozróżnianiem ich relacji w przestrzeni (a to wpływa na orientację przestrzenną).

Efektywna pomoc uczniowi słabowidzącemu wymaga zdobycia wiedzy na temat problemu

Przede wszystkim nauczyciel przystępujący do pracy z dzieckiem powinien mieć dużą wiedzę o charakterze deficytu ucznia. Dobrze jest uzyskać informacje o:

• stopniu wykorzystywania wzroku,
• stopniu kompensacji percepcyjnej: sposobach i możliwościach, w jakie dziecko uzyskuje potrzebne informacje za pomocą dotyku, słuchu i innych analizatorów,
• deficytach w zakresie funkcji percepcyjno – motorycznych (jakości analizy słuchowej, umiejętnościach ruchowych i koordynacyjnych, lateralizacji, orientacji w przestrzeni),
• rodzaju zaburzeń i schorzeń towarzyszących dziecku,
• sposobach dotychczasowego leczenia i rehabilitacji,
• innych trudnościach i chorobach,
• męczliwości (niektórym doskwiera bardzo szybka męczliwość)
• wielkości przedmiotów i czcionek, które dziecko widzi,
• czy zna system Braille’a i się nim wspomaga.

Nie wszystkie informacje będą wynikały z orzeczenia z poradni. Część z nich nauczyciel musi uzyskać od rodziców. Zdobycie tej wiedzy jest jednak bardzo istotne, ponieważ każde dziecko wymaga indywidualnego określenia potrzeb.

A wśród nich mogą być: inne tempo pracy związane z męczliwością dziecka na skutek wysiłku, jaki wkłada, aby kompensować wadę wzroku, potrzeba dotykania (manipulowania) przedmiotów (obiektów), aby wspomóc proces poznawania, wsparcie w przemieszczaniu się i w rozumieniu zależności przestrzennych (związanych z zaburzeniami orientacji przestrzennej).

Uczeń słabowidzący, to uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, dlatego też wymaga specjalnych, konkretnych warunków, wyposażenia, metod i form pracy.

Pomocne będą:

• syntezator mowy, który zamieni czytany z podręcznika tekst w dźwięk (dziecko może używać na przykład słuchawek, by mógł korzystać z tekstu pisanego w czasie lekcji),
• drukarka laserowa,
• drukarka brajlowska, która drukuje wypukłe rysunki i tekst w systemie Braille’a (dzięki wypukłym rysunkom niedowidzący może zapoznać się z ilustracjami, kształtami, materiałem spostrzeżeniowym w podobny sposób, co uczniowie widzący),
• oprogramowanie rozpoznające druk zwykły i pismo Braille’a,
• odpowiednie oświetlenie (lampa z regulowanym ramieniem na biurku ucznia), żaluzje, by stworzyć większy kontrast pomiędzy oświetlonym materiałem, a otoczeniem,
•  kontrasty barwne ułatwiające poruszanie (drzwi w kontrastowym kolorze do ściany, blat biurka kontrastujący z bielą kartek, skuteczne może być również oklejenie krzeseł i biurek kolorową taśmą – łatwiej rozpozna otoczenie),
• zachowanie stałego porządku wśród przedmiotów, by uczeń mógł je znaleźć,
• jasne oznaczenie ciągów komunikacyjnych, kontrastowe kolory poręczy, klamek, zabezpieczenie oszklonych drzwi poprzez naklejenie na nich kontrastujących z otoczeniem kształtów,
• czarna tablica w sali, a kreda biała, by uczeń mógł rozpoznać z pomocą kontrastu barw napisany tekst lub rysunek,
• ławka z regulacją pulpitu i zabezpieczonymi bokami, by nie spadały z niej przedmioty (uczeń może nie rozpoznawać ich krawędzi),
• szkła optyczne, lupa i inne przyrządy pozwalające powiększyć obiekt.

 W obszarze metod:

- zwiększona ilość tych, które pozwalają uczniowi na dotykanie i manipulowanie przedmiotami, modelami, co zwiększy skuteczność poznawania,

- ważne jest planowanie czasu pracy, ponieważ taki sposób działania wydłuża ją. W tym aspekcie trzeba także pamiętać, że czas skupienia ucznia na czynnościach poznawczych powinien być regulowany indywidualnie (dla młodszych dzieci – ok. 15 min, dla starszych

zgodnie z ich potrzebami.

W obszarze wymagań edukacyjnych:

…wizualizacje, …możliwość dotykania, …z modelem w ręce, …po podzieleniu na etapy, …odsłuchanie (zamiast: czytanie), …fragmenty (zamiast: całość), …większa liczba ćwiczeń utrwalających, …test (tekst z lukami), …ustnie (zamiast: pisemnie), …po przedyskutowaniu z nauczycielem, …wg instrukcji itd.

Uczeń z wadą wzroku – słabowidzeniem, może mieć poczucie własnych ograniczeń, które niosą ze sobą również trudności natury emocjonalnej. Przede wszystkim sporo lęku. Zwłaszcza u dzieci i nastolatków, które są w dużym stopniu zależne od dorosłych, ich wsparcia, towarzystwa. Mogą pojawić się różnego rodzaju lękowe myśli i przekonania, na przykład:

- nigdy sobie nie dam rady w żadnym nowym miejscu,

- nie będę tak wykształcony jak oni,

- zawsze będę potrzebował pomocy,

- moje życie nie ma sensu, jestem ciągle ciężarem,

- inni tylko się ze mnie śmieją, a nawet nie mogę tego zobaczyć,

- po co inni mieliby ze mną się przyjaźnić, skoro mogą wybrać kogoś widzącego.

Dlatego istotna jest w tym wszystkim także wrażliwość otoczenia na nastrój i funkcjonowanie dziecka. Wsparcie psychologiczne może okazać się drogą do ujawnienia i opracowania trudnych myśli i uczuć. Każde doświadczenie wykluczenia, niedopasowania do otoczenia niesie ze sobą ryzyko różnego rodzaju zaburzeń psychicznych, do których należą obniżona samoocena, depresja, zaburzenia lękowe.

W pracy z uczniem słabowidzącym konieczna jest gotowość do poszukiwania nowych rozwiązań i elastyczność. Nie jest to łatwa praca, ale dzięki niej można przełamać różnego rodzaju niepotrzebne bariery. Zapobiec wykluczeniu, które spotyka osoby z niepełnosprawnością i udowodnić, że przy odpowiednim staraniu otoczenia wszyscy uczniowie mają szansę na dobrą przyszłość.

 Opracowanie: mgr Katarzyna Kulik – pedagog, tyflopedagog

Bibliografia:

1. Model pracy z uczniem niewidomym lub słabowidzącym, R. Dziubińska
2. www.epedagogika.pl
3. www.ore.edu.pl
4. Uczeń z dysfunkcją wzroku w szkole ogólnodostępnej, J. I. Belzyt
5. Dostosowanie otoczenia do potrzeb dziecka słabo widzącego, Golemba B.