Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Hrubieszowie

Autyzm – termin, który od starogreckiego określany jest jako „sam”, a swoje miejsce w psychiatrii uzyskał w 1911 roku przez Eugeniusza Bleulera, Celem było określenie jednego z głównych objawów schizofrenii. Wskazuje ono „odwrócenie od świata zewnętrznego, przewagę życia wewnętrznego, a jednocześnie skutek lub składową rozszczepienia schizofrenicznego”. Jako autora pojęcia autyzmu dziecięcego uznaje się natomiast austriackiego pediatrę Leo Kanner. Według Kannera autyzm odnosił się do zespołu objawów i cechował przede wszystkim brak umiejętności do kreowania rzeczywistości. Kanner w 1943 roku opisał w czasopiśmie „The Nervous Child” zachowania 11 dzieci, wprowadzając pojęcie „autyzmu wczesnodziecięcego, gdyż charakterystyczne cechy zachowań dzieci nie zaliczały się do żadnej z do tej pory opisywanych grup i kategorii diagnostycznych”. Ustalił przy tym 5 charakterystycznych cech tego jak uważano wówczas zaburzenia: niezdolność do nawiązywania więzi oraz interakcji z ludźmi, występująca od początku życia; obsesyjne preferowanie stałości otoczenia i oporność przed zmianami; niezdolność do porozumiewania się z innymi werbalnie; zaabsorbowanie rzeczami (przedmiotami); inteligentne zachowania, wskazujące na potencjalne możliwości intelektualne dziecka. Po latach obserwacji Kanner stwierdził, iż rozpoznanie autyzmu nie jest możliwe bez pierwszych dwóch objawów. Obecnie dzieci z diagnozą „czystego autyzmu”, odpowiadające opisowi Kannera to ok. 20 – 25 % wszystkich dzieci z tym rozpoznaniem. W 1944 roku w swojej pracy psychiatra wiedeński Hans Asperger opisał 4 przypadki kliniczne chłopców z zaburzeniami w relacjach społecznych. Charakteryzowało ich: brak kontaktu wzrokowego, uboga gestykulacja i ekspresja mimiczna, a także występowanie stereotypowych ruchów. Dodatkowo dostrzegł u opisywanych pacjentów dobrą pamięć i hermetyczne obszary specyficznych zainteresowań oraz duże możliwości intelektualne. Określił obserwowany przez siebie zespół jako „autystyczną psychopatię”, występującą znacznie częściej u mężczyzn oraz twierdząc, że jest skutkiem przerostu „męskiej” inteligencji nad emocjonalną intuicją. Pojęcie „zespół Aspergera” jako kategoria diagnostyczna ukazało się w międzynarodowej literaturze za sprawą brytyjskiej badaczki Lorny Wing. Ale już wcześniej danego określenia użył niemiecki psycholog Gerhard Bosch. Natomiast prawdopodobnie pierwszy opis fenomenologiczny dzieci z zespołem Aspergera ma początki w 1926 roku, kiedy to zajmująca się badaniem schizofrenii u dzieci rosyjska lekarka Grunja Suchariewa opisała charakterystyczną grupę pacjentów pediatrycznych. Zastosowała ona termin „schizoidalne zaburzenie osobowości”. Warto nadmienić, iż charakterystyki dzieci, które dziś mogłyby zostać zdefiniowane jako autystyczne, można odnaleźć na długo przed publikacjami naukowymi w baśniach i legendach. Pierwsze opisy, które odpowiadają autyzmowi dziecięcemu mają swoje początki w XIX wieku. Pierwotnie autyzm klasyfikowano jako zaburzenie emocjonalne. Zdaniem Kannera autyzm był pochodzenia psychogennego, a jego główną rolę odgrywali rodzice, głównie matka, która nie zaspokajała potrzeb emocjonalnych dziecka. Kanner opisywał rodziców dzieci autystycznych jako zimnych perfekcjonistów, którym brakuje poczucia humoru. Dodatkowo brakuje w takich rodzinach atmosfery emocjonalnej, czyli występuje niewiele ciepła i uczuć, a postawę rodziców cechuje chłód, formalność i obciążenie wielkim niepokojem. Kanner zwracał również uwagę, iż wszystkie dzieci autystyczne wywodziły się ze środowiska inteligenckiego. Takie poglądy nie znalazły jednak potwierdzenia w badaniach naukowych, natomiast skutkowały u rodzin dzieci autystycznych nieuzasadnionym poczuciem winy. Kanner niejednokrotnie zapewniał, że jego opinie zostały w niewłaściwy sposób zinterpretowane. Autyzm dziecięcy do lat 80 XX wieku był zakwalifikowany do grupy psychoz dziecięcych. Objawy przypisywane w tym czasie jako typowe dla schizofrenii u dzieci to zaburzenia łaknienia, zaburzenia mowy, zachowania stereotypowe. W 1974 roku Nissen podsunął własną klasyfikację zespołów autystycznych u dzieci. Stwierdził on, że „u podłoża wszystkich tych zespołów leży czynnik genetyczny o różnym nasileniu – przy jego przewadze powstaje zespół autystyczny lub psychopatia autystyczna Aspergera(„autyzm somatogenny”), przy silnym obciążeniu środowiskowo – reaktywnym obserwuje się natomiast „autyzm psychogenny”.” Istotny wpływ na nowe zdefiniowanie autyzmu miały wyniki badań Ruttera, akcentując „wczesne ujawnianie się zaburzenia, manifestującego się nietypowym rozwojem społecznym i kontaktami społecznymi oraz obecnością stereotypowych, sztywnych zachowań”. Dało to początek interpretacji autyzmu jako zaburzenie rozwoju, którego przyczyn należy doszukiwać się „zwłaszcza w nieprawidłowej budowie i funkcjonowaniu mózgu”. Autyzm dziecięcy po raz pierwszy został przyjęty jako oddzielna kategoria diagnostyczna, w grupie całościowych zaburzeń rozwojowych w 1980 roku w amerykańskiej klasyfikacji DSM – III. Natomiast w 1990 roku obok autyzmu dziecięcego i autyzmu atypowego zadebiutował termin „zespół Aspergera” we wstępnej wersji dziesiątego wydania Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób Światowej Organizacji Zdrowia. Obecność zespołu Aspergera w klasyfikacji diagnostycznej przyczyniło się do poszerzenia kryteriów diagnostycznych i skutkowało zwiększeniem częstości identyfikowania autyzmu. W grupie całościowych zaburzeń rozwojowych klasyfikacji ICD – 10 należały: autyzm dziecięcy, autyzm atypowy, zespół Retta, inne dziecięce zaburzenie dezintegracyjne, zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi, zespół Aspergera oraz inne lub nieokreślone całościowe zaburzenia rozwojowe. Wszakże w klasyfikacji DSM – IV – R występowały w grupie całościowych zaburzeń rozwojowych zaburzenia autystyczne, zaburzenia Retta, dziecięce zaburzenie dezintegracyjne, zaburzenia Aspergera, a także inne całościowe zaburzenia rozwojowe. W obowiązującej od maja 2013 roku amerykańskiej klasyfikacji DSM – V występuje termin „zaburzenia ze spektrum autyzmu”. Ukazuje on aktualną wiedzę dotyczącą mechanizmów etiologicznych oraz rzetelniej charakteryzuje obraz kliniczny. Współcześnie twierdzi się, iż autyzm jest w dużym stopniu dziedziczny, „szacuje się, że za 40 – 50 % indywidualnej zmienności ryzyka występowania autyzmu odpowiadają czynniki genetyczne. Autyzm jest jednak zjawiskiem niejednorodnym; zaobserwowano ogromne zróżnicowanie obrazu klinicznego u osób objętych tym zaburzeniem, dotyczące zarówno występowania określonych objawów, jak i ich nasilenia.” Autorką koncepcji spektrum autystycznego była Lorna Wing. Wszelkie osoby, u których występowały: zaburzenia w naprzemiennych interakcjach społecznych, zaburzenia w werbalnym i niewerbalnym porozumiewaniu się, sztywność i powtarzalność zachowań Lorna Wing przydzielała do osób z ASD. Obecnie w obowiązujących klasyfikacjach DSM – V i zastosowanej w 2022 roku ICD – 11 kategoria „zaburzenia ze spektrum autyzmu” lub „zaburzenia należące do spektrum autyzmu” zawiera formułowane wcześniej jednostki. Jeśli chodzi o termin „zespół Aspergera”, do rezygnacji z owego terminu w nowych klasyfikacjach doprowadziły „budzące zastrzeżenia natury etycznej odkrycia dotyczące postępowania Hansa Aspergera w czasie II wojny światowej”. Jak się okazuje cechy autystyczne można zaobserwować także u osób z rozpoznaniem schizofrenii, zaburzeń odżywiania czy osobowości, co ukazuje autyzm w innym świetle, a co za tym idzie jest co chwila przedstawiany „jako odmienny od typowego sposobu funkcjonowania, wiążący się z pewnymi trudnościami w tworzeniu relacji społecznych i odmiennym odbiorem świata, ale także ujawniającym nieoczekiwane możliwości ludzkiego mózgu. Wydaje się, że autyzm najłatwiej jest wytłumaczyć jako przejaw neuroróżnorodności, czyli odmienności w zakresie połączeń neuronalnych w mózgu.” Definicja autyzmu jest obecna od wieków i choć na przestrzeni lat jej interpretacja uległa znaczącej zmianie to i tak z upływem czasu niesie za sobą nowe wyzwania.

Opracowała psycholog Natalia Popko na podstawie:

Kapinos – Gorczyca A. Koncepcja autyzmu na przestrzeni dziejów. Od baśni o wróżkach do neuroróżnorodności. W: E. Emich – Widera, B. Kazek, J. Paprocka (red.). (2023). Autyzm u dzieci. Wiedza kliniczna. Wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN S. A., PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa.