Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego
Zdrowie Psychiczne jako Kluczowy Element Życia
10 października obchodzimy Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego, który ma na celu zwiększenie świadomości na temat znaczenia zdrowia psychicznego w codziennym życiu, a także przeciwdziałanie stygmatyzacji osób cierpiących na zaburzenia psychiczne. Choć temat zdrowia psychicznego zyskuje na znaczeniu, wiele osób nadal zmaga się z trudnościami w dostępie do odpowiedniej pomocy, a zaburzenia psychiczne często są bagatelizowane.
Historia Światowego Dnia Zdrowia Psychicznego
Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego został ustanowiony w 1992 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Od tamtej pory każdego roku ten dzień jest poświęcony różnym aspektom zdrowia psychicznego, a jego głównym celem jest promowanie świadomości społecznej na temat zaburzeń psychicznych oraz wspieranie działań na rzecz lepszej opieki nad osobami dotkniętymi problemami psychicznymi. W Polsce ten dzień jest coraz częściej obchodzony, co świadczy o wzrastającej potrzebie rozmawiania o zdrowiu psychicznym w naszym społeczeństwie.
Powszechność zaburzeń psychicznych
Zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia, czy zaburzenia afektywne dwubiegunowe, to poważny problem zdrowia publicznego. Szacuje się, że w Polsce zaburzenia psychiczne mogą dotyczyć około 8 milionów osób, czyli prawie jednej czwartej populacji dorosłych (Wciórka, 2017). Depresja, która dotyka coraz większej liczby osób, jest jednym z najpoważniejszych zaburzeń. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przewiduje, że w 2030 roku depresja stanie się główną przyczyną niesprawności na świecie.
Depresja – choroba XXI wieku
Depresja jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych. Objawia się przewlekłym obniżeniem nastroju, utratą zainteresowań, zmęczeniem, poczuciem bezwartościowości oraz trudnościami w koncentracji. Depresja może prowadzić do poważnych problemów w życiu codziennym, a w skrajnych przypadkach do prób samobójczych. W Polsce wskaźnik samobójstw jest jednym z najwyższych w Europie. Według danych Komendy Głównej Policji, w 2022 roku odnotowano ponad 5 tysięcy prób samobójczych (Komenda Główna Policji, 2022), z czego większość dotyczyła osób cierpiących na depresję lub inne zaburzenia psychiczne, co pokazuje skalę tego problemu.
Profilaktyka depresji – czy można jej zapobiec?
Już od zarania dziejów ludzie starali się uniknąć chorób i urazów, stosując różnorodne rytuały i praktyki. W starożytnych kulturach były to często działania oczyszczające lub zabezpieczające przed infekcjami. Z czasem, rozwój nauki i technologii, zwłaszcza w XIX i XX wieku, przyczynił się do bardziej skutecznych metod zapobiegania – od odkrycia szczepionek po techniki ograniczania ryzyka wypadków w ruchu drogowym. Współczesne podejście do profilaktyki obejmuje działania holistyczne, wpływające na różne aspekty życia. To wielowymiarowe podejście zakłada aktywne zaangażowanie pacjenta w proces profilaktyczny. Obecnie przeciwdziałanie depresji staje się coraz bardziej popularne. Wyróżniamy trzy rodzaje profilaktyki: pierwotną, wtórną i trzeciorzędową. Profilaktyka pierwotna ma na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia depresji u osób, które nie miały jeszcze epizodu depresyjnego. Profilaktyka wtórna skupia się na wczesnym wykrywaniu i leczeniu choroby, a trzeciorzędowa – znana także jako profilaktyka nawrotów – zapobiega ponownemu wystąpieniu depresji u osób, które już przeszły epizod chorobowy. Programy profilaktyczne w zakresie depresji często koncentrują się na działaniach wtórnych, takich jak kampanie społeczne zwiększające świadomość problemu. W niektórych krajach, np. w Stanach Zjednoczonych, zaczęto także przeprowadzać przesiewowe badania wśród dzieci rodziców cierpiących na depresję, co umożliwia wczesną interwencję i skuteczne monitorowanie zdrowia psychicznego. Oprócz zapobiegania i leczenia zaburzeń psychicznych, równie ważne jest promowanie zdrowia psychicznego wśród młodych osób. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), celem jest rozwijanie umiejętności, które umożliwią dzieciom radzenie sobie z emocjami i budowanie zdrowych relacji społecznych. Pojawia się coraz więcej badań skupiających się na identyfikacji czynników, które wpływają na dobrostan dzieci. Cztery szeroko zakrojone badania dowiodły, że posiadanie silnych relacji rodzinnych i przyjaźni jest kluczowe dla poczucia szczęścia u nastolatków. Badania przeprowadzone w różnych krajach (m.in. Finlandia, Wielka Brytania, Nowa Zelandia) wykazały, że dzieci mające bliskie relacje z rodzicami oraz wspierających przyjaciół odczuwają większe szczęście. Silne więzi społeczne, w tym aktywne zaangażowanie w życie szkolne oraz regularna aktywność fizyczna, są ważnym czynnikiem ochronnym przed depresją. Długoterminowe badania amerykańskich nastolatków wykazały, że dzieci mieszkające z obojgiem rodziców, mające rodziców z wyższym wykształceniem oraz cechujące się wysoką samooceną są mniej narażone na wystąpienie depresji. Podobne wyniki uzyskano w Nowej Zelandii, gdzie dzieci utrzymujące pozytywne relacje z rodzicami w wieku 15 lat miały niższe ryzyko zachorowania na depresję w późniejszym życiu. Czynniki takie jak częste rozmowy, szanowanie punktu widzenia dziecka, angażowanie w podejmowanie decyzji dotyczących rodziny oraz wspólne aktywności przyczyniają się do budowania silniejszych więzi rodzinnych. Tego typu relacje mogą być kluczowe w profilaktyce depresji u dzieci i młodzieży.
Jak kamuflujemy zaburzenia psychiczne?
Osoby zmagające się z zaburzeniami psychicznymi często starają się ukrywać swoje problemy. Maskowanie objawów może być wynikiem lęku przed stygmatyzacją, niezrozumieniem ze strony otoczenia lub obawy przed negatywnymi konsekwencjami społecznymi. Kamuflaż polega na udawaniu dobrego samopoczucia, ignorowaniu własnych emocji lub angażowaniu się w różne aktywności, aby odwrócić uwagę od problemów psychicznych. Niestety, takie działania często prowadzą do pogłębienia problemów i utrudniają uzyskanie odpowiedniego wsparcia. Współczesna kultura sukcesu, oparta na rywalizacji i perfekcjonizmie, często powoduje, że osoby z zaburzeniami psychicznymi nie chcą prosić o pomoc w obawie przed oceną.
Czym jest zdrowie psychiczne?
Zdrowie psychiczne to stan, w którym człowiek jest w stanie radzić sobie z codziennym stresem, pracować efektywnie oraz przyczyniać się do życia społeczności. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zdrowie psychiczne nie jest tylko brakiem choroby psychicznej, ale stanem pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego. Oznacza to, że zdrowie psychiczne wpływa na wiele obszarów życia – zarówno na relacje z innymi ludźmi, jak i na zdolność radzenia sobie z wyzwaniami dnia codziennego.
Leczenie zaburzeń psychicznych
Leczenie zaburzeń psychicznych wymaga indywidualnego podejścia. W zależności od rodzaju zaburzeń stosuje się:
• Farmakoterapię, która jest podstawą w leczeniu wielu zaburzeń, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Leki, takie jak antydepresanty czy stabilizatory nastroju, pomagają regulować procesy neurochemiczne w mózgu (Meder, 2020).
• Psychoterapię, która odgrywa kluczową rolę w leczeniu zaburzeń psychicznych. Terapie poznawczo – behawioralne (CBT) czy terapia psychodynamiczna pomagają pacjentom zrozumieć i zmienić wzorce myślenia oraz zachowania, które prowadzą do problemów (Czabała, 2011).
• Wsparcie społeczne, które jest nieocenionym elementem procesu zdrowienia. Bliscy, rodzina oraz grupy wsparcia mogą odegrać kluczową rolę w pomocy osobom zmagającym się z zaburzeniami psychicznymi.
Jak wspierać osoby z zaburzeniami psychicznymi?
Pomoc osobom z zaburzeniami psychicznymi polega przede wszystkim na akceptacji ich stanu oraz zrozumieniu, że choroby psychiczne wymagają profesjonalnej pomocy. Ważne jest, aby:
• Wysłuchać bez oceniania – często osoby cierpiące na depresję lub inne zaburzenia potrzebują, by ktoś po prostu je wysłuchał.
• Zachęcać do szukania pomocy – w przypadku pogłębiających się problemów warto zachęcić bliską osobę do kontaktu z psychologiem lub psychiatrą.
• Być cierpliwym – proces leczenia zaburzeń psychicznych jest często długotrwały i wymaga czasu.
Jak dbać o zdrowie psychiczne?
Dbanie o zdrowie psychiczne jest kluczowe dla ogólnego samopoczucia i jakości życia. Można to osiągnąć poprzez różnorodne działania, które wspierają dobrostan psychiczny. Oto kilka kluczowych działań, które mogą pomóc:
1. Aktywność fizyczna: regularne ćwiczenia fizyczne mają udowodniony wpływ na poprawę zdrowia psychicznego. Wysiłek fizyczny uwalnia endorfiny, hormony szczęścia, które mogą poprawić nastrój i zmniejszyć objawy depresji oraz lęku. Zaleca się, aby dorośli podejmowali co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo, co może obejmować spacery, jazdę na rowerze, pływanie czy taniec (Bilikiewicz & Pużyński, 2012).
2. Zarządzanie stresem: techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, joga, głębokie oddychanie czy mindfulness, mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie samopoczucia. Regularne praktykowanie takich technik może zwiększyć zdolność do radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz zmniejszyć poziom lęku. Warto także poświęcić czas na hobby i czynności, które sprawiają przyjemność i pomagają się zrelaksować.
3. Zdrowa dieta: odżywianie ma ogromny wpływ na zdrowie psychiczne. Spożywanie zrównoważonej diety, bogatej w warzywa, owoce, białko oraz zdrowe tłuszcze, może pozytywnie wpłynąć na nastrój i energię. Badania wskazują, że dieta bogata w kwasy omega – 3 (znajdujące się w rybach, orzechach i nasionach) może zmniejszać ryzyko depresji (Czabała, 2011).
4. Odpowiednia ilość snu: sen odgrywa kluczową rolę w zdrowiu psychicznym. Niewystarczająca ilość snu może prowadzić do zwiększonego poziomu stresu, lęku i depresji. Ważne jest, aby starać się utrzymywać regularny rytm snu, kłaść się i wstawać o stałych porach oraz tworzyć przyjemne warunki do snu (np. ciemne i ciche pomieszczenie). Dorośli powinni dążyć do 7 – 9 godzin snu każdej nocy.
5. Wsparcie społeczne: budowanie i utrzymywanie silnych relacji z rodziną i przyjaciółmi jest nieocenione dla zdrowia psychicznego. Wsparcie społeczne pomaga radzić sobie ze stresem i trudnościami, a także dostarcza poczucia przynależności i akceptacji. Ważne jest, aby regularnie spędzać czas z bliskimi osobami, dzielić się swoimi uczuciami oraz wspierać się nawzajem.
6. Rozwijanie umiejętności radzenia sobie: nauka technik radzenia sobie z trudnymi emocjami i sytuacjami życiowymi jest kluczowa dla zdrowia psychicznego. Można to osiągnąć poprzez terapie, takie jak np.: terapia poznawczo – behawioralna (CBT), która uczy umiejętności radzenia sobie z negatywnymi myślami i emocjami.
7. Unikanie używek: nadużywanie substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol czy narkotyki, może negatywnie wpłynąć na zdrowie psychiczne. Warto dążyć do ograniczenia ich spożycia lub całkowitego unikania, ponieważ substancje te mogą pogłębiać problemy psychiczne, a także prowadzić do uzależnienia.
8. Otwarta komunikacja o zdrowiu psychicznym: rozmowa o zdrowiu psychicznym jest ważnym krokiem w jego pielęgnowaniu. Warto dzielić się swoimi odczuciami z bliskimi osobami, a także poszukiwać wsparcia profesjonalnego, jeśli problemy zaczynają przerastać możliwości radzenia sobie samodzielnie. Akceptacja swoich emocji oraz szukanie pomocy to kluczowe elementy dbania o zdrowie psychiczne.
Instytucje pomocowe w Polsce
W Polsce istnieje wiele instytucji i organizacji, które oferują wsparcie osobom z zaburzeniami psychicznymi oraz ich bliskim. Wspierają one osoby w kryzysie, oferują terapię oraz edukację na temat zdrowia psychicznego. Oto kilka kluczowych instytucji i programów:
1. Centra Zdrowia Psychicznego:
Centra Zdrowia Psychicznego to instytucje, które powstały w Polsce w ramach reformy ochrony zdrowia psychicznego. Ich celem jest zapewnienie kompleksowej opieki w zakresie zdrowia psychicznego w bliskim otoczeniu pacjentów. Centra Zdrowia psychicznego oferują:
· Poradnie zdrowia psychicznego – gdzie można uzyskać pomoc psychiatryczną, psychologiczną oraz terapeutyczną.
· Oddziały dzienne – które oferują intensywną terapię dla osób z zaburzeniami psychicznymi, pozwalając im na pozostanie w codziennym otoczeniu.
· Wsparcie w środowisku – zespoły specjalistów pracujących w terenie, którzy pomagają osobom z zaburzeniami w codziennym życiu oraz integracji społecznej (Meder, 2020).
2. Ośrodki Interwencji Kryzysowej:
Ośrodki interwencji kryzysowej są miejscem, gdzie można uzyskać szybką pomoc w sytuacjach kryzysowych.
Oferują:
· Pomoc psychologiczną – w nagłych przypadkach, takich jak myśli samobójcze czy utrata bliskiej osoby.
· Telefon zaufania – dostępny 24/7, gdzie można skontaktować się z psychologiem i uzyskać wsparcie (np. 800 100 100 – ogólnopolski telefon zaufania dla osób w kryzysie).
· Grupy wsparcia – dla osób doświadczających kryzysów emocjonalnych.
3. Poradnie Psychologiczne i Psychiatrzy:
Poradnie zdrowia psychicznego oraz prywatni psychiatrzy i psycholodzy oferują szeroki zakres usług:
· Diagnoza – ocena stanu zdrowia psychicznego pacjenta i określenie odpowiedniej terapii.
· Terapie indywidualne i grupowe – w tym terapie poznawczo-behawioralne, psychodynamiczne czy systemowe.
· Leczenie farmakologiczne – psychiatrzy mogą przepisać odpowiednie leki, które wspierają proces terapeutyczny.
4. Stowarzyszenia i Organizacje Non-Profit:
W Polsce działa wiele organizacji pozarządowych, które angażują się w działania na rzecz zdrowia psychicznego, np.:
· Fundacja Itaka – oferuje pomoc osobom w kryzysie psychicznym, organizuje kampanie informacyjne oraz edukacyjne.
· Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę – wspiera dzieci i młodzież w kryzysie oraz promuje zdrowie psychiczne wśród młodych ludzi.
5. Ośrodki wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami:
W Polsce funkcjonują również ośrodki, które oferują wsparcie osobom z niepełnosprawnościami psychicznymi.
Zapewniają one:
· Warsztaty terapii zajęciowej – które pomagają osobom z zaburzeniami psychicznymi w rozwijaniu umiejętności społecznych oraz zawodowych.
· Dzienny dom pomocy społecznej – oferujący różnorodne zajęcia, które sprzyjają integracji społecznej oraz poprawie jakości życia.
6. Telefony Zaufania:
Istnieje wiele linii wsparcia, które oferują anonimowe porady i wsparcie dla osób w kryzysie. Oto niektóre z nich:
· 116 111 telefon zaufania dla dzieci i młodzieży
· 800 121 212 telefon zaufania Rzecznika Praw Dziecka
· 116 123 telefon zaufania dla dorosłych
· 22 484 88 01 Antydepresyjny Telefon Zaufania (Fundacja Itaka)
· 801 100 100 telefon zaufania dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci
· 801 199 990 telefon zaufania Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii
· 801 889 880 telefon zaufania dla osób cierpiących na uzależnienia behawioralne
7. Edukacja i Szkolenia:
Wiele organizacji prowadzi programy edukacyjne dotyczące zdrowia psychicznego, które mają na celu zwiększenie świadomości w społeczeństwie. Szkolenia dla pracowników służby zdrowia, nauczycieli oraz osób pracujących w obszarze wsparcia społecznego są kluczowe dla lepszego zrozumienia i wsparcia osób z zaburzeniami psychicznymi(Wciórka, 2017).
Podsumowując obchody tego dnia stanowią okazję do refleksji nad globalnym znaczeniem zdrowia psychicznego, koniecznością korzystania z dostępu do wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi oraz podejmowaniu działań mających na celu dbanie o zdrowie psychiczne i zwiększenie świadomości społeczeństwa na temat dobrostanu psychicznego. Istotnym jest by nie lekceważyć problemu zaburzeń i chorób psychicznych. Im szybsza reakcja i pomoc tym większa szansa na powrót do zdrowia i normalnego życia.
Bibliografia:
1. Bilikiewicz, A., & Pużyński, S. (red.). (2012). Psychiatria. Tom 1 i 2. Wydawnictwo PZWL. 2. Czabała, J. C. (2011). Zdrowie psychiczne: teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN.
3. Jęczmińska D. (2024). W dolinie cierpienia. O depresji młodzieży. Wydawnictwo Psychologiadziecka.org
4. Meder, J. (2020). Psychiatria kliniczna. Wydawnictwo PZWL.
5. Wciórka, J. (red.). (2017). Zdrowie psychiczne: Perspektywy i wyzwania dla Polski. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
6. Pawlak, J. (2019). Depresja jako problem zdrowia publicznego w Polsce. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, 17(1), 34-42.
7. Światowa Organizacja Zdrowia. (2021). Zdrowie psychiczne i dobrostan. Dostępne na: https://www.who.int.
Opracowała mgr Natalia Popko - psycholog
Wyświetlono: 185
